Szermierka w Rybniku
I. Szermierka w Rybniku do 1927
Przez wieki biała broń była najważniejszym sposobem walki stosowanym przez narody i armie. W średniowieczu w Europie biała broń królowała w ćwiczeniach wojennych, turniejach rycerskich i pojedynkach. W XVIII wieku często już urządzano turnieje i pokazy fechtmistrzów we florecie i szpadzie, a rywalizację zapoczątkowały sportowe mecze drużynowe.
Historyczne przemiany walk szermierczych w kierunku sportowym i rekreacyjnym były głównym powodem wprowadzenia szermierki do programu pierwszych Igrzysk Olimpijskich ery nowożytnej w Atenach 1896 roku. Od tego czasu nastąpił szybki rozwój szermierki sportowej, w tym również w Rybniku.
Przed I wojną światową w niemieckiej prasie lokalnej można było przeczytać, że szermierkę uprawiali oficerowie i podoficerowie rybnickiego garnizonu wojskowego w tzw. „Fecht Clubach” oraz studenci i byli wojskowi w klubach pod nazwą „Unisimo”. Zajęcia prowadził kapitan żandarmerii Josef Lehmann.
W marcu 1906 roku w Rybniku powstał „Fecht Club”, w którym ćwiczyło 18 członków a fechtunku uczył Hans Georg Leitloff. Prezesem klubu został starosta rybnicki Hans Richard Edward Lenz. Szermierki uczono również w Stowarzyszeniach Rybnickich „Turn Vereinów”.
Po 1922 roku tj. ostatecznym podziale i ustaleniu granic Górnego Śląska, ważnym zadaniem stało się wychowanie młodzieży. O wychowanie fizyczne zadbała między innymi Komenda Główna Policji Województwa Śląskiego, która poleciła komendantom powiatowym i kierownikom większych komisariatów tworzyć u siebie kluby sportowe.
W 1923 roku przy Klubie Sportowym „Gwiazda” powołano sekcję szermierczą, obok boksu, zapasów i podnoszenia ciężarów.
W szkole policyjnej w Katowicach, a później w Świętochłowicach, w latach 1925–1930 jednym z przedmiotów nauczania była szermierka. Zajęcia prowadził Jan Lampert, którego uczniem między innymi był mjr Ignacy Mańka, działacz i nauczyciel szermierki z Rybnika, przyczynił się on do popularyzacji tej dyscypliny sportu.
W następnych latach najsilniejsze były ośrodki szermiercze istniejące w jednostkach wojskowych, gdzie szermierka była objęta obowiązkowym programem szkolenia. Wśród żołnierzy była to szermierka na bagnety, wśród oficerów – na szable, którą ćwiczyli także ułani. W czasie wolnym rekreacyjnie uprawiano szermierkę sportową. W omawianym okresie nie było instruktorów szermierki, nie organizowano żadnych zawodów. Jedynie wewnętrzne turnieje pozwalały wyłonić najlepszego fechtmistrza. Szermierkę sportową uprawiali wtedy pracownicy sądu, władz terenowych, policji, oficerowie rezerwy i bogaci kupcy. Wysokie koszty sprzętu, brak sal do ćwiczeń, powodowały, że był to jednak sport elitarny, niedostępny dla środowisk robotniczych i chłopskich, a nawet klasy średniej.
Taki stan szermierki utrzymywał się do początku 1927 roku. Pojawili się już zapaleńcy szermierki sportowej, byli wśród nich: mjr Ignacy Mańka, Paweł Biernat, inż. Erwin Herman. Powoli kończył się pierwszy okres rybnickiej szermierki, tj. swobodnej zabawy i improwizacji.
Szermierka w Rybniku 1927-1939
Następny okres to lata 1927–1939, w którym dość żywiołowo powstają na terenie Rybnika i okolic sekcje szermiercze. Grupa miłośników szermierki, która wywodziła się z szeregów powstańców śląskich, policji oraz byłych wojskowych zebrała się w Hotelu „Świerklaniec” by utworzyć Klub Szermierczy. Inicjatorem spotkania w dniu 06.04.1927 roku był inż. Erwin Herman, pracownik Huty „Silesia” oraz Maria i Franciszek Ostrowscy. Udział wzięli także: Henryk Szewczyk, mjr Ignacy Mańka, Paweł Biernat i inni.
Prezesem został wybrany Henryk Wazowski – późniejszy Dyrektor Szkoły Handlowej w Rybniku, a Sekretarzem została wybrana Alina Apostołowa. Trenerami zostali: Ignacy Mańka, Paweł Biernat i Erwin Herman. Łącznie w zebraniu uczestniczyło 27 osób. Klub przyjął nazwę „Klub Oficerów Rezerwy”. Siedziba klubu znajdowała się w lokalu Komisariatu Policji (obecny budynek Muzeum i Urzędu Stanu Cywilnego). Zajęcia prowadzono w szabli dla mężczyzn i we florecie dla kobiet.
Powstanie Klubu Oficerów Rezerwy w dniu 6 kwietnia 1927 roku w Rybniku jest uznawane za powstanie pierwszej sekcji szermierczej na Śląsku oraz przyjmuje się tę datę jako wyznaczającą początek zorganizowanej szermierki na tych terenach.
O dużych tradycjach i zasługach działaczy, trenerów z terenu Rybnika mówiło się niewiele. Eksponowano natomiast działalność znakomitego fechtmistrza Leona Kozy-Kozarskiego, który przybył z Poznania w 1933 roku. Był to ważny moment rozwoju szermierki na Śląsku.
Niestety lata 1930–1932 to okres słabszej działalności, z uwagi na braki sprzętowe i kryzys gospodarczy. Okres intensywnego rozwoju szermierki w Rybniku przypada na lata po 1933 roku kiedy to z dużym rozmachem szkolenia rozpoczął Szermierczy Klub Oficerów Rezerwy prowadząc regularne treningi dwa razy w tygodniu, po dwie godziny.
Coraz lepsza działalność organizacyjna Polskiego Związku Szermierczego powstałego w 1922 roku oraz Śląskiego Związku Szermierczego powstałego w 1927 roku wpływały na rozwój szermierki tego okresu. Zarząd Klubu Oficerów Rezerwy prowadził szeroko zakrojone działania propagujące szermierkę w kołach wojskowych i cywilnych. Organizowano pierwsze pokazy, które wyłoniły grupy miłośników tego sportu między innymi w Knurowie, Wodzisławiu i Pszowie. Powstały także Stowarzyszenia Rodzin Policyjnych, przy których tworzono grupy szermiercze. Po kilku latach ćwiczeń pod okiem trenerów mjr Ignacego Mańki i Pawła Biernata wyszli pierwsi zawodnicy, którzy zdobywali także kwalifikacje instruktorskie. Zawodnikami tymi byli: Alfred Pawlas, Józef Chromik, Karol Kubica i Rafał Klistała. Pozwoliło to na szersze nauczanie szermierki w Rybniku oraz w przyległych powiatach. Do Polskiego Związku Szermierczego przyłączono 01.09.1934 roku Klub Oficerów Rezerwy, w czerwcu 1937 roku Stowarzyszenie Rodzin Policyjnych Rybnik (założone w 1935 roku) i Oddział Młodzieży Powstańczej Rybnik (założony w 1936 roku), kierowany przez Karola Kubicę. Następny klub powstał przy „Związku Strzeleckim”, którego prezesem został Jerzy Wazowski.
W tym samym okresie w Wodzisławiu, Czerwionce, Pszowie i Jastrzębiu powstały i zostały zarejestrowane w PZSz Oddziały Młodzieży Powstańczej, a na terenie miasta i powiatu Rybnik rozpoczęło działalność 13 klubów i stowarzyszeń szermierczych zarejestrowanych w Polskim Związku Szermierczym, w którym ogółem ćwiczyło ok. 200 zawodników. Taka masowość zaowocowała powstaniem Podokręgu Związku Szermierczego w Rybniku. Mimo braku instruktorów dbano o masowość i popularyzację tego pięknego sportu.
Trenowało coraz więcej kobiet, szermierka zyskała popularność także wśród młodzieży szkolnej, w szeregach której najbiedniejsi, pomimo ciągłych braków sprzętowych i skromnych środków finansowych, otrzymywali sprzęt bezpłatnie i mogli uczestniczyć w zajęciach nie płacąc składek. Dzięki temu sekcje powstawały przy szkołach w Żorach, Niedobczycach, Knurowie, Radlinie, Jastrzębiu, Wodzisławiu, Rydułtowach.
Od 1934 roku starano się pozyskać do Rybnika trenerów wysokiej klasy, bowiem ilość sekcji i zawodników wymagała fachowej opieki. O tych właśnie staraniach i planach dyskutowano na zebraniu Śląskiego Związku Szermierczego w dniu 12.03.1938 roku, na którym, działacz i trener z Rybnika Ignacy Mańka został wybrany Wiceprezesem Związku. Świadczyło to o sile rybnickiej szermierki.
Od 1937 roku w Rybniku trenowano szermierkę w czterech salach, a mianowicie w: sali Szkoły Podstawowej im. A. Mickiewicza (obok starego kościoła), sali Gimnazjum im. Powstańców Śląskich, sali tanecznej Alojzego Knapczyka przy obecnym Pl. Wolności oraz w świetlicy Ochotniczej Młodzieży Powstańczej.
Wielkim wydarzeniem w mieście było zorganizowanie przez Klub Oficerów Rezerwy w dniu 29 kwietnia 1934 roku w Hotelu „Świerklaniec” pierwszych oficjalnych zawodów szermierczych. Do Rybnika przyjechał Policyjny Klub Sportowy Katowice w składzie: Antoni Sobik, Teodor Zaczyk, Jerzy Kaczmarek, dr Adam Papee, Rajmund Karwicki. Natomiast Klub Oficerów Rezerwy Rybnik zgłosił skład: Karol Kubica, Józef Chromik, Alojzy Chromik, Alfred Pawlas, Franciszek Ignacek. Drużyny szablowe wystąpiły w składzie trzech zawodników, pozostali brali udział w pokazach. Spotkanie wygrali goście 6:3.
Wszystkie punkty dla drużyny z Rybnika zdobył Karol Kubica. W efektownych pokazach brali udział między innymi: Antoni Sobik, dr Adam Papee, Fryderyk Golling, Paszek, Jerzy Kaczmarek, Radecki, Ruśniak, Zofia Stanoszek, Alina Apostołowa, Maria Ostrowska. Podziw wywołał pokaz walki oparty na wyuczonych ruchach szkoły klasycznej między fechtmistrzem Leonem Kozarskim i Fryderykiem Gollingiem. W walce pokazowej po raz pierwszy wystąpiły panie we florecie w osobach Aliny Apostołowej i Marii Ostrowskiej. Impreza odbiła się głośnym echem i przyczyniła się do dalszego rozwoju szermierki w Rybniku.
Najwięcej spotkań rybnickich szermierzy z innymi klubami śląskimi odbyło się w latach 1937–1939. W tym czasie oprócz wymienionych wyżej starszych zawodników, którzy spełniali także rolę instruktorów, wymienić należy wybijających się młodszych szermierzy, jak: Alojzy Knapczyk, Alojzy Dziadek, Walenty Wilczok, Tadeusz Konsek.
Pamiętne były pokazy szermiercze zorganizowane w dniu 15.03.1936 roku w Rydułtowach. Odbył się również mecz rybnickich szablistów w Głożynach z drużyną nowej sekcji szermierczej z Rydułtów, którą prowadził komendant Biernat, zakończony remisem 8:8.
Dużym wydarzeniem na owe czasy był trójmecz zorganizowany 13–14.03.1938 roku w Rybniku. Startowały: Klub Kolejowego Przysposobienia Wojskowego „Śląsk” Katowice, Klub Oficerów Rezerwy Rybnik oraz Sekcja Rodziny Policyjnej Rydułtowy. Rybnik przegrał z Katowicami, z kolei Rydułtowy pokonały Katowice 9:7.
Warto podkreślić fakt, że już wtedy zajęcia szermiercze rozpoczynano w młodym wieku. Coraz większe sukcesy odnosiły panie we florecie występujące w strojach szermierczych dzisiaj już niespotykanych.
Klub w Rybniku posiadał w latach trzydziestych silną drużynę floretową kobiet w składzie: Helena Wieczorek, Anna Dębska, Stefania Hercok, Stanisława Żyła, Zofia Stanoszek, która na Śląsku w latach 1935–1939 nie miała sobie równych.
Najlepsze wyniki sportowe z tego okresu:
1935 – drużyna kobieca we florecie zdobyła Mistrzostwo Polski w składzie: Helena Wieczorek, Anna Dębska, Stefania Hercok, Zofia Stanoszek
1936 – drużyna kobieca we florecie zdobyła w Mistrzostwach Polski srebrny medal.
1938 – drużyna męska w Mistrzostwach Polski wywalczyła w szabli IV miejsce w składzie Tadeusz Konsek, Karol Chałupka, Józef Chromik, Alojzy Chromik.
Wyniki indywidualne:
1938 – na Mistrzostwach Polski IV miejsce T. Konska, Józef Chromik był VIII.
Ostatnie zawody, w których brali udział szermierze z Rybnika to Mistrzostwa Polski we Lwowie przeprowadzone w dniach 28–29 maja 1939 roku. Po letniej przerwie szermierze nie wrócili już na salę, treningi przerwano ponieważ z dniem wybuchu wojny rozwiązano wszystkie kluby szermiercze.
Nastąpiły długie lata walki i wierności między innymi hasłu „ćwicz oko i dłonie w Ojczyzny obronie”. W tym tragicznym czasie zginęło kilku zawodników i działaczy.
Pod Łuckiem 11.09.1939 roku zginął mjr Ignacy Mańka a w pierwszych dniach wojny zawodnik Alfred Pawlas.
Szermierzy wspierają:
